بیماری همدیگر خوری یا خودخوری در پرندگان
بیماری کانیبالیسم (cannibalism) یک رفتار پرخاشگرانه و تهاجمی در پرندگان می‌باشد که تولید کنندگان نمیتوانند از آن چشم پوشی کنند. وقوع این ناهنجاری در همه سنین، همه نژادها و سویه‌ها و نیز در هر دو جنس پرندگان وجود دارد. این عارضه در طیور اهلی متداول است و در اثر آن مرغ‌ها به یکدیگر نوک زده و با ایجاد جراحات باعث تلفات زیادی می‌شوند!
این بیماری در نژادهای سبک (مرغان تخم گذار) بیشتر از نژادهای سنگین (مرغان گوشتی) مشاهده شده و در مرغداری‌هایی که مرغ‌ها در قفس نگهداری و پرورش داده می‌شوند کمتر دیده می‌شود. پرندگان به واسطه عمل نوک زدن به جستجوی خوراک و حمام کردن می‌پردازند. در شرایط پرورش ماکیان بخصوص در قفس زمینه ارضا این دو رفتار وجود ندارد، به همین دلیل به تدریج پرندگان به سمت نوک زدن به یکدیگر می‌روند.
و در نظریه دومی بیان می‌شود که چون در قفس پرِ ریخته شده موجود نمی باشد که بتواند مرغ مصرف نماید این سبب می‌شود که مرغ پر را از بدن پرندگان دیگر بکند و بخورد.
کانیبالیسم معمولاً وقتی رخ می‌دهد که بر اثر شرایط مدیریتی ضعیف و نامطلوب به پرنده استرس وارد شده است. پس از اینکه پرنده در شرایط استرس‌زا قرار گرفت شروع به نوک زدن می‌کند. به سختی می‌توان یک مورد را عامل ایجاد این مشکل رفتاری در پرندگان دانست.
شرایط و دلایل مدیریتی زیادی که باعث شروع کانیبالیسم می‌شوند و یا با آن در ارتباط هستند، شناخته شده‌اند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
کانیبالیسم معمولا به چهار شکل زیر در گله ها دیده می‌شود :
۱) نوک زدن به مقعد
این رفتار در مرغ‌های تخم گذار که تولید بالایی دارند بیشتر دیده می‌شود. در مواردی ممکن است مقعد در زمان خروج تخم مرغ آسیب ببیند و خونریزی نماید و یا به دلیل عدم تناسب و رشد دستگاه تولید مثلی به خارج از مقعد کشیده شده که این موضوع سبب تحریک مرغان به نوک زدن و گسترش عارضه می‌شود. لازم به ذکر است که این نوع رفتار تهاجمی از هفته بیستم به بعد می‌تواند مشاهده شود.
۲) نوک زدن به ناخن‌ها
این رفتار در جوجه‌های کوچک که به دلایلی مانند کمبود دان خوری، دور بودن دان خوری از منابع حرارتی و … از دریافت دان محرومند بیشتر دیده می‌شود ،بدین صورت که جوجه آغاز به بستر خواری می‌کند و ممکن است همراه بستر به ناخن سایر جوجه‌ها نیز نوک بزند و آنها را زخمی کند که همین جراحت باعث افزایش این عارضه در گله می‌گردد.
۳) خوردن پر
این شکل از عارضه در گله‌هایی که درگیر انگل خارجی و یا دچار کمبود عناصر معدنی هستند، مشاهده می‌شود.
۴) نوک زدن به سر
این شکل از عارضه به دلیل وجود زخم بر روی تاج و ریش و یا وجود لکه‌ی خون بر روی پرهای ناحیه سر دیده می‌شود.
کانیبالیسم حاصل سلسله عوامل ژنتیکی، بیوشیمیای، مدیریتی و استرس زا است که در ذیل به شرح این عوامل می‌پردازیم.
دلایل شیوع بیماری کانیبالیسم
۱) ژنتیک
کلاس مدیترانه‌ای و نژاد گلهورن حساس ترین کلاس و نژاد بد بروز کانیبالیسم هستند. هر چقدر میزان تخم گذاری نژادی بالاتر باشد، نسبت به کانیبالیسم حساس تر است و نژادهایی با رنگ سفید حساسیت کمتری نسبت به نژاد رنگ قهوه ای دارد.
2) سن
سن اصلی ترین عامل در بروز عارضه کانیبالیسم است. بیشترین میزان این عارضه در محدوده سنی ۲۰ تا ۵۰ هفته اتفاق می‌افتد.
۳) جنس
بیشترین میزان کانیبالیسم در جنس ماده رخ می‌دهد و ثابت شده است که نگه داشتن خروس در مجاورت مرغ بعد از سن بلوغ از بروز این عارضه جلوگیری می‌کند.
۴) تغییرات هورمونی
تغییرات هورمون‌های جنسی شامل استروژن و پروژسترون و هورمون‌های استرسی که در محدوده سنی ۲۰ تا ۵۰ هفته بیشترین را دارد باعث بروز این عارضه می‌شود.
۵) نور و ترانسمیتورها
بالا بودن میزان نور، آدرنالین و پایین بودن میزان سروتونین و دوپامین موجب افزایش عارضه کانیبالیسم در گله ها می‌گردد.
۶) تاریخچه گله مادر
جوجه‌هایی که مادر آنها در شرایط بهتری در گله قرار داشته‌اند و کمتر مورد تهاجم قرار گرفته‌اند کمتر در معرض کانی بالیسم قرار می‌گیرند؛ جوجه‌های که در هچری بیش از دو ساعت نور دیده‌اند و یا میزان شدت نور بالاتری دریافت کرده‌اند و یا از مادر مصنوعی برای گرم کردن آنها استفاده شده است، بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند.
۷) تغذیه
اگر به هر دلیلی پرنده گرسنه بماند و برای دستیابی به آب و دان با پرندگان دیگر نزاع نماید و یا دان پلت تغذیه نماید میزان بروز کانیبالیسم در گله افزایش می‌یابد. از نظر کیفی فقر متیونین و نمک (عناصر سدیم و کلر) و همچنین کمبود کلسیم و فسفر جیره می‌تواند باعث افزایش این عارضه در گله شود.
اگر انرژی جیره کم باشد پلت لاغر بوده و مستعد کانیبالیسم می‌شود و اگر انرژی دریافتی زیاد باشد، این انرژی به شکل چربی ذخیره می‌شود و زمان تخم گذاری را طولانی‌تر می‌کند که این افزایش بازده زمانی باعث برانگیخته شدن حس کنجکاوی سایر مرغان و نوک زنی در گله می‌شود.
کمبود میزان پروتئین جیره مخصوصا در سن حساس (۲۰ تا ۵۰ هفتگی) گله را مستعد به کانیبالیسم می‌کند. به همین دلیل در این سن هیچ گاه میزان پروتئین را کمتر از ۱۵% محاسبه نمی‌کنیم.
سه اسید آمینه به صورت کاملا مستقیم با بروز و شیوع بیماری کانیبالیسم رابطه دارند.
- اسید آمینه تریپتوفان که در تولید هورمون سروتونین نقش دارد.
- فنیل آلانین که در تولید هورمون دوپامین نقش دارد.
- اسید آمینه میتیونین که در گله‌ها بیشتر کمبود میتونین دیده می‌شود و با تجویز آن گله رو به بهبود می‌رود.
۸) الکتوپارازیت‌ها
الکتوپارازیت‌ها یا همان انگل‌های خارجی ماکیان مانند Red mite و … باعث کمبود مواد مغزی در بدن پرنده می‌شود و سپس باعث ایجاد خارش شده که همین خارش استرس زا بوده و منجر به بروز عارضه می‌شود.
۹) سیستم زندگی
پرندگان در قفس بسیار حساس تر از پرندگان در بستر هستند. تهویه نامناسب منجر به افزایش دمای سالن، افزایش رطوبت، افزایش گاز آمونیاک در سالن می‌شود که همین عوامل باعث ایجاد استرس و افزایش نوک زنی در گله خواهد شد.
10) نور دهی
طول نوردهی فقط در زمان قبل از بلوغ باعث افزایش کانیبالیسم می‌شود؛ لازم به ذکر است این مورد بعد از بلوغ تاثیری در بروز این عارضه ندارد ولی شدت نوردهی در همه‌ی سنین تاثیرگذار است. همواره این عارضه در طبقات بالاتر بیشتر دیده می‌شود که به دلیل نزدیک بودن به منبع نوری است. شدت و میزان نور در مرغ تخم گذار بر اساس اصول پرورش واریته‌های مختلف و در نظر گرفتن شرایط محیطی و اقلیمی جهت مراحل پرورش و تولید تنظیم می‌گردد.
۱۱) نوک چینی
انجام نوک چینی در گله از بروز این عارضه جلوگیری می‌کند، بهترین زمان‌های نوک چینی، یک روزگی ۷ تا ۱۰ روزگی و شش هفتگی است که از بین این سه زمان بهترین سن ۷ تا ۱۰ روزگی می‌باشد.
۱۲) تراکم بالا
به ازای هر پرنده مقدار فضایی متناسب با سن گله باید در دسترس باشد که برای ۲ هفته ابتدایی ۱/۴ (یک چهارم) فوت مربع است و کم شدن این میزان باعث افزایش بروز این عارضه خواهد شد. در بروز عارضه کانیبالیسم عوامل دیگری مانند کمبود آشیانه‌های تخم گذاری و یا پر نور بودن اطراف آشیانه و نگهداری و پرورش گونه‌های مختلف با سنین و رنگ‌های متفاوت اثرگذار است.
پیشگیری و درمان کانیبالیسم (خودخوری یا همدیگر خوری) در پرندگان
- افزایش پروتئین جیره.
- افزایش فیبر جیره (گیاه تازه نظیر شبدر یا علف هرز با افزایش فیبر در چینه‌دان پرنده را پر نگه داشته و موجب احساس رضایت در پرنده می‌شود).
- پایین آوردن شدت نور و مدت نور.
- کنترل دان از حیث عدم وجود کپک‌ها و قارچ‌ها.
- کاهش تراکم بخصوص در قفس.
- افزودن نمک در آب (افزایش نمک جیره به مقدار دو درصد برای چند روز).
- نوک چینی.
- مبارزه با انگل‌های خارجی با سم‌پاشی.
- استفاده از لامپ قرمز در سالن، بدین وسیله مرغ تمام محیط را به رنگ قرمز می‌بیند و تشخیص لکه خون برایش مشکل می‌شود.
- جدا کردن مرغ‌های زخمی از گله عامل مهمی در جلوگیری از توسعه این بیماری است. اضافه کردن مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی به جیره نیز مؤثر می‌باشد.
- تحلیل انرژی پرندگان با قرار دادن آنها در محیط بیرون (این کار موجب مشغول شدن پرنده شده و پرنده به جای اینکه به سایر پرندگان نوک بزند به گیاهان، زمین و حشرات نوک می‌زند).
درمان های دارویی پیشنهادی
بهره گیری از ترکیبات حاوی ویتامین و اسید آمینه و نیز کنترل خون ریزی با ترکیبات حاوی ویتامین k، مصرف بکمپلکس با داشتن ویتامین k گزینه مناسبی می‌باشد. هم چنین در مواردی که تعداد طیور آسیب دیده اندک می‌باشند و طیور بومی یا خانگی هستند، مصرف اسپری آنتی بیوتیکی (کلر تترا سیکلین و اکسی تتراسیکلین) در ناحیه زخم شده برای جلوگیری از عفونت باکتریایی در موضع در درمان موثر است.
